Byddai mulod yn arfer cerdded ar hyd y llwybrau i’r copa gan mai hon oedd y ffordd o deithio i nifer o safleoedd hanesyddol yn Nyffryn Dyfrdwy yn y 19eg ganrif. Byddech yn llogi eich ‘march’ ynghyd â gwas mul i weithio gydag o a byddai’r ddau’n mynd a chi ar eich taith.
Rhwng 1869 a’r Ail Ryfel Byd, roedd ‘camera obscura’ ar gopa Dinas Brân a chodwyd ystafell de ar y safle hefyd.
Mae’r camera obscura yn ddyfais optegol hynafol. Daw’r enw o’r geiriau Lladin ‘siambr dywyll’. Yn ei ffurf symlaf, mae’r camera obscura yn ystafell dywyll â thwll bychan yn un wal. Pan fydd hi’n llachar y tu allan, mae golau’n dod i mewn drwy’r twll ac yn taflu delwedd o’r byd y tu allan ar y wal gyferbyn â’r twll. Mae’r ddelwedd hon wyneb i waered a thu ôl ymlaen.
Yn ystod Oes Fictoria oedd y camera obscura fwyaf poblogaidd. Heddiw mae yna ddeg yn agored o hyd i’r cyhoedd ledled y DU, ac mae llawer o rai eraill dros y byd.
Yn rhan o’r prosiect ‘Ein Tirlun Darluniadwy’, cafodd ‘camera obscura’ symudol ei greu ac mae’n cael ei ddefnyddio yn aml i ddangos y golygfeydd mewn digwyddiadau ar draws y Dirwedd Genedlaethol. Hefyd, yn rhan o’r prosiect, bu plant ysgol lleol yn ymchwilio ac yn creu perfformiad ar hanes y ‘camera obscura’ a safai unwaith ar Ddinas Brân.
Cliciwch yma i deithio mewn amser gyda’r antur hwnnw.
Dros y canrifoedd, mae Castell Dinas Brân wedi’i baentio gan lawer iawn o bobl, gan gynnwys yr arlunwyr enwog JMW Turner a Richard Wilson. Mae pobl yn parhau i gael eu hysbrydoli gan yr hen adfail hwn heddiw drwy ffotograffiaeth, barddoniaeth, podlediadau a hyd yn oed realiti rhithwir.
Y cloddiad archeolegol cyntaf ar Ddinas Brân
Yn 2021, bu’r cloddiad archeolegol cyntaf erioed ar gofnod ar Ddinas Brân.
Arweiniwyd y gwaith cloddio gan Ymddiriedolaeth Archeolegol Clwyd-Powys a chafodd ei ariannu gan Gronfa Treftadaeth y Loteri drwy brosiect ‘Ein Tirlun Darluniadwy’’.
Roedd y gwaith cloddio’n galluogi i seiri maen ddiogelu sylfeini’r waliau a deall rhagor am gynllun a manylion y porthdy, gan gynnwys cyfres o baratoadau amddiffynnol ar hyd cyntedd y fynedfa.
Drwy’r gwaith, llwyddwyd i ddatblygu ein dealltwriaeth o’r cynllun a dod o hyd i lefelau llawr sydd wedi goroesi a nodweddion archeolegol a oedd wedi’u claddu. Awgrymwyd y gallai mwy fod wedi’i gladdu dan yr haenau o rwbel o’r 18fed–19eg ganrif a oedd wedi’i osod y tu mewn i’r tyred ar fwriad er mwyn caniatáu i’r ystafell â tho bwa gael ei throsi’n ystafell roedd modd ei defnyddio. Mae cofnodion bod y tyred wedi’i ddefnyddio fel storfa ar gyfer ystafell de yn oes Fictoria.
Mae’r gwaith hyd yma wedi datblygu ein gwybodaeth a’n dealltwriaeth o’r castell a hefyd wedi sicrhau bod y porthdy’n strwythurol gadarn ac yn ddiogel i allu ei agor i ganiatáu mynediad i’r cyhoedd ar adegau penodol pan mae hynny’n briodol.
Mae’r ffilm fer hon yn dangos y rwbel o’r gwaith cloddio’n cael ei gludo gyda hofrennydd o’r copa i bwyntiau ar hyd y llwybrau er mwyn ei ailddefnyddio i gynnal a chadw’r llwybrau sydd wedi treulio ar y ffordd i’r castell ei hun.